Bijna iedereen heeft in zijn jeugd wel eens met een schepnetje en een emmertje in een boerensloot in de buurt gevist om te kijken wat voor waterbeestjes er allemaal te vinden waren. Het was altijd spannend wat je tegen ging komen. Je vangsten bestonden dan vaak uit allerlei watertorretjes, kikkervisjes en als je geluk had een watersalamander of een stekelbaarsje. Soms werd er ook een klomp kikkerdril in een aquarium neergezet in het klaslokaal zodat iedereen kon zien hoe de ontwikkeling van dril tot dikkopje tot kikkertje zich voltrok. Voor de meeste kinderen is dit een fascinerend gebeuren. Ineens krijg je een kijkje in een mysterieuze wereld die voor de kieuwloze bovenwereld normaal gesproken onzichtbaar blijft.
Een groot deel van de mensen die Bos-en Natuurbeheer gaan studeren zijn die fascinatie met het onzichtbare onderwaterleven nooit verloren en voor een aantal van hen gaat het vissen in slootjes met schepnetjes ook op volwassen leeftijd nog gewoon door, al doen we het nu natuurlijk niet meer uit persoonlijke nieuwsgierigheid maar puur voor wetenschappelijke doeleinden :p.
De verschillende waterpartijen van Landgoed Larenstein vormen een rijke en gevarieerde set habitats om een dagje onderwaterdieren te inventariseren. LaarX is dan ook vrij regelmatig met schepnet en cuvet op het landgoed te vinden. 2 juni was zo’n dag dat we met een groepje studenten op pad gingen om een dagje te scheppen.
De eerste halte was de grote vijver aan de kant van het dierenasiel. Vlakbij het (onbezette) ijsvogelbroedwandje hebben we het net een paar keer uitgeworpen. We hebben hier vele tientallen bruine kikkerlarven, 7 driedoornige stekelbaarsjes, 2 tiendoornige stekelbaarsjes, 6 libellenlarven (niet nader gedetermineerd) en 4 posthoornslakken opgedoken.
De tweede stop waren de slootjes van de hooilandjes. Deze slootjes hebben een rijke oever- en watervegetatie waar vaak ook veel verschillende libellen en juffers te zien zijn. Ook vallen ze in droge seizoenen soms droog. Hier hebben we een volwassen vrouwtje van de kleine watersalamander, 4 libellenlarven, een waterjufferlarve, 6 kokerjufferlarven, twee geelgerande watertorlarven (Dytiscus soort) en een gewone vijverloper gevangen. Wat opviel in dit water is dat er ondanks de periodieke droogval ook veel vis te vinden was. We hebben hier ruim 40 tiendoornige stekelbaarsjes (waarvan een prachtig mannetje in zijn zwarte paaikleuren) en 10 driedoornige stekelbaarsjes gevangen. Het grootste spektakel werd echter verzorgd door de geelgerande watertorlarven. Zowel de larven als de adulten van deze diersoort staan bekend als zeer felle jagers en die reputatie werd door onze vangsten meteen waargemaakt. Toen beide larven in het cuvet zaten viel de grotere van de twee larven de kleinere aan en beet hem bijna in tweeën met zijn forse kaken. De kleinere larve probeerde nog terug te vechten maar het gevecht was al verloren en in een macabere demonstratie van kannibalisme begon de grotere larve zijn kleinere soortgenoot tevreden op te peuzelen. Grotere larven zoals deze kunnen met hun sterke kaken ook door een mensenhuid heen bijten en als ze dat doen wordt er meteen een pijnlijke cocktail van verteringsenzymen geïnjecteerd. Bij het hanteren van deze dieren moet je dus ook nog eens bijzonder op je hoede zijn!
Het derde water wat we bezochten was de halve-cirkelvormige vijver in de T&L-tuin. Dit water is zeer rijk aan watervegetatie in de vorm van krabbenscheer en verschillende kroossoorten en ook ondergedoken vegetatie is hier rijkelijk aanwezig. We hebben hier een grote spinnende watertor (zo genoemd vanwege de onder water gelegen nestjes die het vrouwtje ‘spint’), een tuimelaar (een roofkever die lijkt op een geelgerande watertor maar tot een ander geslacht behoort), 3 tiendoornige stekelbaarsjes, 2 larven van de kleine watersalamander, een kokerjuffer en een volwassen mannetje kleine watersalamander gevangen.
Het vierde water wat we onderzochten was de vijver op het Helicon-terrein. Ook hier is veel oever- en watervegetatie aanwezig. In deze vijver vingen we ruim 20 driedoornige stekelbaarsjes (waaronder twee prachtige roodblauwe mannetjes in paaikleuren), 4 tiendoornige stekelbaarsjes, een vrouwtje kleine watersalamander en een waterjufferlarve.
Het laatste water wat we die dag bezochten was de kleine vijver aan de E-vleugel aan de voorkant van het gebouw. Hier vingen we vier driedoornige stekelbaarsjes, 2 waterschorpioenen, 2 bruine kikkerlarven, 3 poelslakken, een kokerjufferlarve en een libellenlarve. Na deze laatste schepsessie was het al weer vrij laat in de middag en hebben we het voor gezien gehouden voor die dag.
Op dinsdag 30 augustus hebben we de schepnetten weer ter hand genomen om een demonstratie te geven voor de introductieweek van Helicon. Dit keer bemonsterden we de grote vijver aan de voorkant van het gebouw. Op deze dag hebben we weer vele tientallen driedoornige stekelbaarsjes en een aantal libellenlarven gevangen. Eén van de larven had net een vervelling achter de rug, te zien aan de witgroene tint die het pantser dan nog heeft. Deze hardt snel uit en wordt dan bruin van kleur.
Al met al overstijgt het onderwaterleven van VHL de gemiddelde boerensloot niet al te ver maar het is natuurlijk wel leuk om in kaart te brengen wat we allemaal in huis hebben. En als je geïnteresseerd bent in zoetwaterdieren dan is het natuurlijk erg leuk om op deze manier je kennis en ervaring op dit gebied uit te breiden. Als je je verzamelde gegevens ook nog eens invoert op waarneming.nl of telmee.nl draag je ook nog eens bij aan het in kaart brengen van de verspreiding van de zoetwaterdieren in Nederland.
Naast de hardware zoals laarzen, waadpakken, schepnetten en cuvetten is er ook veel goede literatuur beschikbaar over de verschillende soortgroepen die je onder water tegen kunt komen. Zo verkoopt RAVON een handig veldboekje voor de determinatie van reptielen en amfibieën. Als je het nog een stapje moeilijker wilt maken kun je je bijvoorbeeld ook gaan verdiepen in de wereld van de libellen- en jufferlarven. Over deze soortgroepen hebben Ewoud van der Ploeg en Christophe Brochard (die in mei een geweldige lezing heeft verzorgd op VHL voor IVN Arnhem en LaarX) twee prachtige fotogidsen uitgebracht, één over de levende larven en één over de lege huidjes die achterblijven als de larve het water uitkruipt en de volwassen libelle uit zijn larvehuid kruipt.
LaarX zal ongetwijfeld nog vaker zulke schepexcursies organiseren dus hou onze Facebookpagina en website in de gaten voor de volgende editie!