De meesten van jullie zullen de muskusrattenval die op de plas aan de voorkant van onze school drijft wel al eens opgemerkt hebben. Ook heb je misschien wel eens een muskusrat zien zwemmen in één van de vele waterpartijen op het terrein. Muskusrattenbestrijding vindt al jaren plaats op het landgoed en eigenlijk heeft daar vanuit school nooit iemand bij stil gestaan. Tot 11 juni vorig jaar. Op deze dag kwam Jurgen Rotteveel een muskusrattenvanger tegen op landgoed Larenstein. De rattenvanger was bezig met het controleren van de muskusrattenvallen die op het landgoed geplaatst waren en in één van de klemmen had hij een levende bunzing aangetroffen. De muskusrattenvanger slaagde er in om de bunzing te bevrijden en deze wist op eigen kracht weg te komen. Omdat het moeilijk was om in te schatten hoe veel inwendige schade het dier had opgelopen konden ze alleen maar hopen dat het goed af zou lopen met de bunzing.
De Muskusrattenvanger bevrijdt de bunzing uit de klem
Dit incident zorgde voor verontwaardiging onder studenten. Waarom was het mogelijk dat beschermde dieren als bijvangst in de muskusrattenklemmen terechtkwamen? Waarom werd er überhaupt aan bestrijding gedaan op het landgoed? Er is toen contact gezocht met de Tuincommissie van VHL, de commissie die zich bezighoudt met het beheer van Landgoed Larenstein. Na enig contact over en weer tussen de Tuincommissie en verschillende leden van LaarX is er uiteindelijk afgesproken dat LaarX een discussieavond zou organiseren waarin de belangen van de muskusrattenbestrijding op het landgoed en de bezwaren ertegen zouden worden besproken.
De drijfkooi op Landgoed Larenstein
We benaderden het Waterschap Rijn en IJssel met de vraag of zij een bijdrage zouden kunnen leveren aan de discussieavond. Het Waterschap was meer dan bereid om deel te nemen aan de discussie en op deze manier kwamen wij in contact met Lambertus van Diermen, Teamleider Muskusrattenbeheer in Rayon Vallei en Veluwe. Lambertus gaf aan aanwezig te willen zijn op de discussieavond om de muskusrattenvangers te vertegenwoordigen. Via de Zoogdiervereniging waren we ook op zoek naar iemand uit de wereld van het ecologische onderzoek met deskundigheid op het gebied van muskusrattenbestrijding. Zo kwamen we terecht bij Daan Bos, onderzoeker fauna-ecologie bij ecologisch onderzoeksbureau Altenburg & Wymenga. Daan kon helaas niet aanwezig zijn bij de discussieavond zelf maar nodigde ons wel uit om deel te nemen aan de Studium Generale over Muskusrattenbestrijding die zou plaatsvinden op 23 maart op de vestiging van VHL in Leeuwarden.
Op 23 mei vertrokken wij dus met een LaarX-delegatie naar het noorden om de Studium Generale bij te wonen. Naast Daan Bos werden er ook presentaties verzorgd door Dolf Moerkens van de Unie van Waterschappen, VHL-studenten Martijn Struijf en Rik Heres en Femmie Smit van de Dierenbescherming. Na de presentaties werden er vragen gesteld en werd er gediscussieerd. Zowel vanuit het publiek als vanuit de sprekers waren veel verschillende meningen vertegenwoordigd en het was duidelijk dat de visies over de ideale aanpak op sommige punten ver uit elkaar liggen. Een verrassing voor ons was dat verschillende deskundigen het er over eens zijn dat het technisch mogelijk moet zijn om Nederland muskusratvrij te krijgen. Dit zou een grote inspanning en een stevige financiële investering vereisen maar dit zou betekenen dat de muskusrattenbestrijding in het binnenland gestaakt kan worden en verplaatst kan worden naar de landsgrenzen (zo lang er nog instroom vanuit België en Duitsland plaatsvindt). Op het moment ontbreekt echter de politieke wil om de middelen vrij te maken om dit voor elkaar te krijgen. Wat ook een waardevolle ontdekking was voor ons is dat de waterschappen in principe gemachtigd zijn om langs alle Nederlandse wateren muskusratten te bestrijden (m.u.v. Natura2000-gebieden, hier moet aan extra eisen worden voldaan). Je kunt de muskusrattenbestrijders als terreineigenaar dus niet zonder meer de toegang tot je terrein ontzeggen. Dit was een belangrijk gegeven om in ons achterhoofd te houden bij de discussieavond op onze eigen school!
Daan Bos, onderzoeker fauna-ecologie bij ecologisch onderzoeksbureau Altenburg & Wymenga, aan het woord op de Studium Generale over muskusrattenbestrijding op VHL Leeuwarden
Zes dagen na de Studium Generale, op 29 maart, vond de discussieavond over de muskusrattenbestrijding op Larenstein plaats op onze eigen school. Lambertus van Diermen had een korte maar zeer informatieve presentatie voorbereid en na het afronden van de presentatie was er ruimte voor vragen en discussie. De meesten zullen wel weten dat muskusratten in Nederland bestreden worden omdat ze met hun graafactiviteiten dijken kunnen verzwakken. Eén van de vragen uit het publiek was dan ook wat de precieze noodzaak is van bestrijding op Larenstein omdat er in de directe omgeving van het terrein geen dijken of andere waterkeringen van enig belang aanwezig zijn. Het antwoord hierop is dat alle populaties, ook populaties die zelf niet voor direct gevaar zorgen, nakomelingen produceren die gaan zwerven op zoek naar een eigen territorium. Zo vindt er ook vanuit deze populaties continue herkolonisatie plaats van de gebieden waar wel kwetsbare waterkeringen aanwezig zijn. Om deze reden worden muskusratten overal bestreden en niet alleen langs belangrijke dijken.
Lambertus van Diermen tijdens de discussieavond over muskusrattenbestrijding op Larenstein
We hebben wel onze zorg uitgesproken over het feit dat er beschermde dieren terechtkomen in de muskusrattenvallen. Lambertus heeft laten zien hoe de klemmen en vallen continu aangepast worden om ongewenste bijvangst zo veel mogelijk te voorkomen. Ook wist hij te vertellen dat van alle dieren die gevangen worden, zo’n 8 procent bestaat uit ongewenste bijvangst (alleen dieren die dood uit een vangmiddel worden gehaald worden hierbij geteld). We hebben hem wel op het hart gedrukt dat we op Larenstein erg trots zijn op de natuurlijke rijkdom van het landgoed en dat wij het enorm zouden verwelkomen als in ieder geval de klemmen hier niet meer gebruikt zouden worden, omdat deze vangmethode aanzienlijk meer ongewenste bijvangst oplevert dan de drijfkooien. Lambertus gaf aan dat dit wellicht bespreekbaar is en stelde voor het voor te leggen aan de teamleider van Rayon Rijn en IJssel.
Ook waren er vragen uit het publiek over het verder beperken van de bijvangst in de klemmen. Eén van de deelnemers suggereerde dat matzwarte klemmen wellicht minder bijvangst opleveren omdat het blinken van de stalen klemmen vissende dieren zoals aalscholvers en snoeken aan zou trekken. We hebben bij Lambertus aangekaart dat een onderzoek naar het verschil tussen matzwarte en glimmende klemmen uitstekend uitgevoerd zou kunnen worden door studenten van VHL. De Waterschappen werken al veel samen met de VHL-vestiging in Leeuwarden maar ook studenten Bos- en Natuurbeheer uit Velp zouden uitstekend met zulke onderzoeksvragen aan de slag kunnen. We hebben aangegeven dat de deur openstaat en we hopen natuurlijk van harte dat ook de Velpse vestiging van VHL betrokken gaat worden bij het onderzoek!
Inmiddels is de discussieavond al weer enige weken achter de rug maar in de tussentijd hebben we natuurlijk niet stilgezeten. Er is nog steeds contact tussen LaarX en Lambertus. Hij heeft ons een document gestuurd waarop de resultaten van de muskusrattenbestrijding in het uurhok van VHL sinds 2002 te zien zijn en kaarten met de (voorheen en momenteel) gebruikte bestrijdingsmiddelen. Hier is goed op te zien dat de hoeveelheid muskusratten die gevangen wordt in de omgeving gestaag afneemt. Hij heeft overleg gepleegd met de teamleider van Rayon Rijn en IJssel en ze zijn het er over eens dat het (onvoorziene omstandigheden voorbehouden) de komende jaren niet nodig zal zijn om klemmen te plaatsen op het landgoed.
Links de vangmiddelen die in het verleden op het landgoed zijn gebruikt (de rode driehoeken vertegenwoordigen één of meer klemmen). Rechts de vangmiddelen die momenteel op het landgoed gebruikt worden, alleen de drijfkooi (het paarse vierkant) is nog aanwezig.
Met dit resultaat zijn we natuurlijk erg blij! We willen Lambertus bij dezen dan ook hartelijk bedanken voor zijn bijdrage aan de discussieavond en voor het overbrengen van ons verzoek aan de teamleider van Rayon Rijn en IJssel. Verder hopen we natuurlijk dat VHL in de toekomst nog een grote rol zal gaan spelen bij het effectiever en bijvangstvrij maken van de muskusrattenbestrijding!
Bouke, jij geeft hierbij een goed verslag van de discussie-avond.